Satranç Nedir? Satranç Nasıl Oynanır? Kuralları Nelerdir?

SATRANÇ NEDİR? SATRANÇ TARİHÇESİ

Satrancın yaklaşık 4000 yıl önce oynandığına dair bulgular bulunmaktadır. (iki kişi arasında oynanır) Ayrıca Çin’de Mezopotamya’da ve Anadolu’da oynandığı düşünülmektedir. Oyunun bugünkü adını alması MS 3-4. Yüzyılda Hindistan’da oyuna çaturanga denmesi ile başlar. Satranç ile ilgili ilk yazılı belgeler Hindistan’da bulunmaktadır. Daha sonra İran’a oradan Araplara, Araplardan Endülüslere ve Endülüs üzerinden İspanya ve diğer Avrupa ülkelerine yayıldığı düşünülmektedir. 

SATRANÇ TAŞLARI HAKKINDA:

SATRANÇ TAŞLARINI TANIYALIM!

ŞAH (K, Ş) = Şüphesiz satranç oyunun en önemli taşıdır. Şahın esir alınması oyunun mat olduğu anlamına gelmektedir. Başlangıç konumunda iki tane şah bulunur. Beyaz taşlara sahip oyuncunun taşı siyah karede; siyah taşlara sahip oyuncunun şahı beyaz karededir. Şahlar oyun bitene kadar tahtada kalırlar. Türkçe notasyonda ‘ş’ (şah), Uluslararası notasyonda ‘k’ (king) olarak gösterilir.

VEZİR (Q, V) = Satranç tahtasının en kuvvetli taşıdır. (fil ve kalenin bileşkesidir) Şah’tan sonra en değerli taştır. Her oyuncunun bir veziri bulunmaktadır. Vezir kendi rengindeki karede oyuna başlar. Türkçe notasyonda ‘v’(vezir) Uluslararası notasyonda ‘q’(queen) olarak gösterilir.

KALE (R, K) = Vezirden sonra en kuvvetli taştır. Başlangıç pozisyonunda, satranç tahtasında 4 adet kale bulunur. Bunların ikisi siyah ikisi beyazdır. Tahtanın dört köşesinde oyuna başlarlar. Türkçe notasyonda ‘k’(kale) Uluslararası notasyonda ‘r’(rook) olarak gösterilir.

FİL (B, F) = Başlangıçta, ikisi beyaz ikisi siyah olmak üzere 4 adet fil bulunur. Uluslararası notasyonda ‘b’(bishop) olarak gösterilir.

AT (N, A) = At satranç tahtasının bir şövalyesidir. Başlangıçta 4 adet at bulunur. Bunların ikisi beyaz ikisi siyahtır. Uluslararası notasyonda ‘n’(Knight) olarak gösterilir. Ayrıca atlar başka taşların üzerinden atlayabilen tek taştır.

PİYONLAR = Piyonlar oyunun başlangıcında ikinci ve yedinci sıraya dizilirler. Başlangıçta her iki oyuncunun 8’er piyonu bulunur. Piyade olarak nitelendirilir. Uluslararası notasyonda gittiği karenin harf ve sayısıyla gösterilir.

SATRANÇ TAŞLARININ DİZİLİŞİ

Satranç taşlarının dizilişi aşağıdaki fotoğraftaki gibidir. Kale köşe karelere, at kalelerin yanına, fil atların yanına, beyaz vezir fil yanında beyaz kareye, siyah vezir fil yanında siyah kareye, şah vezirlerin yanına, piyonlar ikinci sıraya dizilir.

TAŞLARIN HAREKETLERİ

ŞAH = Her yöne hareket edebilirler fakat sadece 1 kare ilerleyebilirler. Merkezde olan bir şah 8 kareyi kontrol edebilir. 2 şah oyunda asla bitişik karelerde olamazlar.

VEZİR= fillerin ve kalelerin yaptığı hareketleri tek başına yapar. Doğrusal olarak veya çapraz hareket edebilir. Merkezde 27 köşede 21 kareyi kontrol edebilir. En çok kareyi kontrol edebilen taş olduğu için çok değerli taştır.

KALE= Dikey ve yatay yollarda istenilen sayıda ilerleyebilir. Sadece dik hareket eder. En fazla 14 kareyi kontrol edebilir.

FİL= Fil diyagonal olarak da tabir edilen çapraz yol boyunca hareket eder. Beyaz karede olan bir fil maç boyunca beyaz karede hareket edebilir. Tüm karelere gidemeyen bir taştır.

AT= Atlar ‘L’ harfi şeklinde 3 kare hareket ederler. L şeklini tamamlamak zorundadırlar. Atlar hamle yaptığında bulunduğu karenin rengi daima değişir. Diğer taşların üzerinden atlayabilen tek taştır. Tüm karelere gidebilirler. En fazla 8 kareyi kontrol edebilirler.

PİYON= Tahta üzerindeki en zayıf taştır. Sadece bir kare ilerleyebilirler. (Oyun başlangıcında iki kare hareket edebilirler.) Taş alacağı zaman çapraz hareket yaparlar. Geriye gidemeyen tek taştır.

TAŞLARIN DEĞERLERİ

Satranç taşlarına yetenekleri ve kontrolleri doğrultusunda belli bir puan/değer biçilmiştir. Bunlar:

* Şahın sonsuz değerde olmasının nedeni: şaha puan verilecek olsa bile bir işe yaramaz çünkü şah alınmaz/yutulmaz.

NOTASYON

Satrancın en güzel yanlarından biri de oynanan oyunun kaydedilmesidir. Bunu ‘’NOTASYON’’ denilen kodlama sistemine borçluyuz. Cebirsel Notasyon denilen bu kodlama sistemine göre her karenin bir kodu vardır. Bu kodlama sistemi 8 harf ve 8 sayıdan oluşur. 64 karenin her biri için farklı bir kod oluşturulur. Satranç tahtasının kareleri yatayda; a,b,c,d,e,f,g,h dikeyde ise 1’den 8’e kadar numaralandırılmıştır. Örneğin 3. Yatayda 3. Kare c harfine karşılık gelmektedir ve bu kare C3 olarak gösterilir. Notasyonun karışmaması için hangi taş hareket ediyorsa onun baş harfi gittiği karenin kodunun sol tarafına yazılır.

 Örneğin vezir 2.yatayda 6.kareye giderse ‘’qf2’’ şeklinde gösterilir. Ok 2. Yatayın 6.karesini gösteriyor

 ‘’rc4’’ kalenin(rook) c4 karesine yani c sütunu 4. Kare

!!Cebirsel notasyonda piyon gittiği karenin koduyla gösterilir. (e5, d5) gibi.

TAŞ ALMANIN NOTASYON GÖSTERİMİ

Notasyonun nasıl yazıldığına dair bilgi sahibi olmanız adına taş almanın notasyon gösterimini örnek verdim. Profesyonel oyuncu olmak isteyenler diğer gösterimlerin nasıl yazıldığını öğrenebilirler. Taş alma işleminin kayda geçebilmesi için ‘’X’’ işaretini kullanırız. Örneğin C4 karesinde bulunan vezir E6 da ki atı aldığında; QXNe6, H5 karesinde bulunan kale D5 te ki fili aldığında; RXBd5(rook alır bishop d5 karesinden) şeklinde yazılır.

TÜM NOTASYON GÖSTERİMLERİ

ÖZEL SATRANÇ KURALLARI VE HAMLELERİ

ROK= İngilizcede kale kurmak anlamına gelir (asıl yazılışı ‘’rook’’ şeklindedir). Şah tehlike altında ise veya şahı daha güvenli bir yere almak istersek kale ile şahın yerini değiştirebiliriz. Çok önemli bir hamledir. İki tür rok vardır (kısa rok, uzun rok)

Kısa Rok = Şah kanadından atılan roktur. (beyazın sağı, siyahın solu). Şah kanadında şah ve kale arasında iki boşluk vardır. Taşlar bu boşluklara gelir ve yer değiştirirler. Notasyon gösterimi 0-0 dir.

 Uzun Rok = Vezir kanadından atılan roktur. (beyazın solu, siyahın sağı). Vezir kanadında şah ve kale arasında 3 kare bulunur. Taşlar bu boşluklara gelir ve yer değiştirirler. Notasyon gösterimi 0-0-0 dir.

Rok yapmanın geçerli olabilmesi belli kurallara bağlıdır:

1-Şah hamle yapmamış olmalıdır.

2-Kale hamle yapmamış olmalıdır.

3-Şah ve Kale arasında başka bir taş olmamalıdır.

4-Rok yapıldıktan sonra şah tehdit altında olmamalıdır.

5-Rok atılırken şah rakip karelerin kontrolünde ki karelerden geçemez.

6-şah çekilirken rok yapılmaz.

PİYONLARIN TERFİSİ/VEZİR ÇIKMA

İnsanlar tarafından piyonlar değersiz gözükür. Fakat normalde de değerli olan piyonlar rakip oyuncunun en son yatayına ulaştığında terfi ederler. Piyon şah hariç her türlü taşa terfi edilebilir. Genellikle vezir terfisi yapıldığı için buna vezir çıkma da denilir. Örneğin piyonunuz h8 karesine geldiyse ve vezir terfisi yaptıysa bu durum notasyonda h8=Q olarak gösterilir. 2. Terfi durumunda h8=Q+ olarak gösterilir.

EN PASSANT (GEÇERKEN ALMA) ‘’e. p’’ KURALI= Fransızca geçerken anlamına gelmektedir. Piyonlara özgü bir kuraldır. Bu kurala göre; başlangıç pozisyonundan hareketle iki kare ilerleyen piyonu, yan dikeylerden birinde bulunan bir rakip piyon sanki tek kare ilerlemiş gibi alabilir. Bu kural sadece derhal uygulanabilir. Bir veya birkaç hamle sonra geçerli değildir. Beyaz piyon 2 hamle yapıp 3 kare ilerledikten sonra (ilk hamlede 2 bir sonraki hamlede 1 kare) siyah piyon ondan kaçmak için 2 kare gider ve beyaz piyon ile yan yana olurlar. Bu durumda beyaz piyon geçerken almak istiyorsa hemen uygulamalı sanki piyon tek kare ilerlemiş gibi onu yiyebilir. 

ŞAH-MAT = Satranç oyunun amacı şahı esir almaktır. Şah tehdit altında ise bu durumdan hemen kurtulmalı, kurtulamıyorsa şah-mat olur. Mat, kaybetmek demektir. Rakip oyuncu ‘mat’ veya ‘kış’ diyerek oyunu bitirir ve kazanır.

TAŞ DEĞİŞME = Peş peşe yapılan hamlelerde karşılıklı benzer taşlar alma durumu taş değişme olarak adlandırılır. Örneğin beyaz fil siyah piyonu yuttuktan sonra siyah at da beyaz piyonu yutarsa 2 oyuncu da peşpeşe aynı taşı yutup taş değişme yapmışlardır.

OYUNUN BERABERE OLMASI = Bir satranç maçında taraflar kazanç elde edememişse yani rakip şahı mat edememişlerse oyun ‘’beraberlik’’ ile sonuçlanabilir. Bir satranç maçının beraberlik ile sonuçlanmasının 3 yolu vardır:

1) ‘’PAT’’ adını verdiğimiz durum

2) ‘’DEVAMLI ŞAH’’ veya ‘’DEVAMLI KIŞ’’ hali

3) Anlaşarak beraberlik

1)PAT= Oynama sırası kendinde olan oyuncu şah çekilmemesine rağmen hamle yapamıyorsa oyun pat olur.

*H8 de ki siyah şah g8 karesine gidemez çünkü h7 de ki piyon tehdit ediyor. (Şah kendini tehdit altına sokamaz.) *H8 de ki şah h7 de ki piyonu yutamaz çünkü h7 karesi g5 de ki beyaz at tarafından tehdit ediliyor. *H8 de ki şah g7 karesine gidemez çünkü iki şah yan yana gelemez.

Hamle sırası siyah oyuncuda olmasına ve şah çekilmemiş olmasına rağmen siyah oyuncu oynayamıyorsa oyun pat olur yani berabere biter. Beyaz oyuncu kesin yenebilecekken hata yapmış ve önde olmasına rağmen oyunu berabere yapmıştır. Oyun sırasında yenileceğini fark eden bir oyuncu son umut olarak oyunu berabere bitirttirmeye çalışır. Satranç oyuncusu her olasılığı düşünmek mecburiyetindedir en azından yenmek için.

DEVAMLI ŞAH-DEVAMLI KIŞ = Rakip üst üste 3 veya daha fazla şah çekmişse ve sizde aynı yerlere kaçmışsanız oyun berabere biter. rakip oyuncu baze bunu bilerek yapar.

ANLAŞARAK BERABAERE KALMAK = Kimi zaman oyuncular kazanma umudu kalmadığında bazen de fazla zorlanmamak için oyunu berabere ilan ederler. Taraflardan biri teklifte bulunur. Diğeri de kabul ederse oyun berabere biter. Fakat hemen kabul etmemekte fayda var çünkü rakip beraberlik istiyorsa demek ki yenileceğini düşünüyor diye düşünüp rakibin taşlarını iyi inceleyip ona göre cevap vermelisiniz.

MAÇI TERK ETMEK = Usta oyuncuların pozisyondan umudu kalmadığında maçı terk etmeleri alışılmış bir durumdur. Usta oyuncular maçtan umudu kalmadığında maçı terk ederler. Bu durumda herhangi bir sakınca yoktur.

ÇATAL-ŞİŞ-AÇMAZ-FEDA =

ÇATAL= Anlaşılması en kolay taktik oyundur. Aynı anda iki farklı tehdit oluşturulduğu zaman çatal oyunu oluşur. Yani bir taş hamle yaptıktan sonra iki taşı tehdit altına aldıysa çatal oluşur. Çatal denmesinin sebebi 2 taşı tehdit eden ile tehdit edilenlerin çatal şeklini almasından dolayıdır. (at iki taşı tehdit ettiğinde at çatalı olur)

ŞİŞ= Aynı hat üzerine dizilmiş birden fazla taşın tehdit edilmesidir.

AÇMAZ= eğer rakip taş şahınızın bulunduğu kareyi tehdit ediyorsa şahınızın önündeki taşınız açmaza girer, hareket ettiremezsiniz.

FEDA= Satrancın en ilginç taktik oyunlarındandır. Adından anlaşılacağı üzere bir taşınızı feda etmektir. Yani rakip oyuncunun taşınızı almasına izin vermektir. Oyun içinde belli bir amaç için yapılması gerekir.

MERKEZ VE ÖNEMİ= Satranç tahtasının ortasındaki 4 kareye merkez adı verilir.

Bu karelerin önemli olmasının sebebi satranç taşlarının bu karelerde daha çok kareyi kontrol edebilmeleridir. Çoğu satranç açılışı merkez karelerine yapılır. Neredeyse tüm oyuncular ilk hamlesini merkez kareye yapar çünkü merkezi kontrol etmek taşları daha güçlü yapar.

SATRANÇ EĞİTİMİ İÇEREN VİDEOLAR